سیل؛ شرایط کاملا شکننده است
بر اساس اطلاعات پایگاه‌های داده‌ای حوادث جهان، در سال 2021 حداقل 432 بلای طبیعی در دنیا ثبت شده که منجر به کشته شدن نزدیک به 5/1 میلیون نفر شده است. همچنین این رویدادها بیش از 101 میلیون نفر دیگر را هم تحت تاثیر قرارداد و نزدیک به 252 میلیارد دلار خسارت اقتصادی به بار آورده‌اند.
البته تعداد بلایای طبیعی در سال گذشته میلادی نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن کمتر بوده، اما متاسفانه تعداد فوتی‌ها بیشتر شده درحالی‌که نسبت تعداد افراد تحت تاثیر و نیز خسارات اقتصادی کمتر بوده که این امر نشان‌دهنده افزایش شدت و بلایای طبیعی بوده است.
به گزارش هفته‌نامه «سلامت»، بر اساس آمارها در بین بلایای طبیعی سیل‌ها رویداد غالب بودند و در سال 2021 در مقایسه با 20 سال اخیر متوسط سالانه رخداد سیل از هر سالی بیشتر بوده است. از سوی دیگر خسارات و آسیب‌های ناشی از انواع بلایا در کشورهای با درآمد پایین نیز همواره بیشتر بوده است. برای مثال آسیا با بیش از 40درصد از بلایای طبیعی پرحادثه‌ترین قاره بوده و 49درصد از کل مرگ‌ومیرها و 66درصد از مردم تحت تاثیر بلایا را نیز به خود اختصاص داده است.
متاسفانه در گزارش منتشر شده در سال 2022 توسط کمیسیون اروپا در Inform، کشورمان در مواجهه با بلایای طبیعی نمره 6.7 از 10 را کسب کرده و آمار مندرج در پایگاه‌های بین‌المللی نیز نشان می‌دهد که تنوع بلایا و تاثیرات برخی از آنها در ایران بالاتر از بسیاری از کشورهاست. بر اساس اعلام سازمان مدیریت بحران کشور نیز ایران در سال 1398 حدود 5270 حادثه طبیعی را پشت سر گذاشته که این امر نشانگر ضرورت توجه جدی به مفهوم مدیریت علمی بلایا است. حال به سراغ خانم دکتر آرزو دهقانی، دانشجوی دکترای سلامت در بلایا و فوریت‌های دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی رفته‌ایم تا در این خصوص بیشتر بدانیم.
این متخصص سلامت در بلایا و فوریتها معتقد است: «تاثیرات حوادث و بلایا در بسیارى از مواقع منجر به ایجاد وضعیت‌های پیچیده و فاجعه‌آمیز می‌شود و جدا از بزرگی و شدت آنها، بخشی از تاثیرات حوادث به جهت نوع سازمان‌دهی، مدیریت و عملکرد جوامع، متفاوت است.»
مراحل چهارگانه مدیریت بلایا
او با بیان اینکه در چرخه مدیریت بلایا، مدیریت جامع شامل مراحل چهارگانه کاهش اثرات بلایا، آمادگی، پاسخ و بازیابی است؛ به یک اجماع جهانی در خصوص کاهش اثرات بلایا اشاره می‌کند و می‌گوید: «در سومین کنفرانس جهانی کاهش خطر بلایا که توسط سازمان ملل متحد و به میزبانی شهر سندای ژاپن در سال 2015 برگزار شد، راهبرد بین‌المللی کاهش اثرات بلایا تحت عنوان سندی برای کاهش خطر بلایا به تصویب رسید که خروجی مورد انتظار پس از اجرای این سند در سال‌های 2030-2015، کاهش اساسی خطر، تلفات جانی و خسارات ناشی از بلایا به معیشت، سلامت، سرمایه‌های اقتصادی، فیزیکی، اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی و کسب‌وکار در جوامع و کشورها تعیین گردید. ازاین‌رو بر اساس این سند باید پیشگیری از خطرات جدید و کاهش خطرات بلایا از طریق اجرای اقدامات یکپارچه و فراگیر اقتصادی، ساختاری، قانونی، اجتماعی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و تربیتی، زیست‌محیطی، فناوری، سیاسی و نهادی انجام گیرد تا مواجهه با مخاطرات و آسیب‌پذیری در برابر بلایا را کاهش داده و آمادگی برای پاسخگویی و بازیابی پس از حوادث و تاب‌آوری در برابر بلایا را افزایش دهد.»
دهقانی به آمادگی در برابر حوادث و بلایا به‌عنوان دومین رکن مهم چرخه کاهش بلایا اشاره کرده و عنوان می‌کند: «آمادگی شامل فعالیت‌ها و اقداماتی است که قبل از بروز رویدادها و برای اطمینان از پاسخ موثر به آثار سوء مخاطره‌ها انجام می‌گیرد. چهارچوب آمادگی در بلایا نیز شامل 9 عنصر اصلی ارزیابی آسیب‌پذیری، برنامه‌ریزی، ساختار سازمانی، سیستم‌های اطلاعاتی، پایگاه منابع، سیستم‌های هشداردهنده، نظام‌های واکنش، آموزش عمومی و تمرین و مانور در گروه‌های ارائه‌دهنده خدمات سلامت است.»
این کارشناس سلامت در بلایا و فوریتها در ادامه به نقش ارتباطات اثربخش، تهیه اطلاعات دقیق و تحلیل آنها در پیشگیری و کاهش عوارض ناشى از حوادث و بلایا و اتخاذ تصمیم مطمئن اشاره کرده و می‌گوید: «ازاین‌رو فرآیندها و وسایل ارتباطى، فناوری‌های اطلاعاتى و ارتباطات درون و برون‌سازمانی و نیز وسایل ارتباط‌جمعی، سیستم‌های هشدار قبل از وقوع بلایا و آموزش‌های همگانى نسبت به حوادث غیرمترقبه ازجمله اقدامات کلیدی و مهمی است که در مدیریت و کاهش خسارت‌های مالى و جانى بلایا می‌تواند سهم بسزایى داشته باشد.»
دهقانی معتقد است: «مردم همواره در حال زندگی عادی هستند، اما زمانی که اتفاقات غیرمنتظره رخ می‌دهد و شرایط زندگی به‌شدت تغییر می‌کند به‌طور ناگهانی متوجه می‌شوند که زندگی آنها چقدر می‌تواند شکننده باشد. ازاین‌رو اقداماتی که افراد قبل از وقوع یک حادثه یا بحران انجام می‌دهند می‌تواند تفاوت چشمگیری در توانایی آنها برای مقابله با آن و حفاظت از اعضای خانواده خود در برابر خسارات قابل‌اجتناب ایجاد کند.»
اولین قدم برای مواجهه با حوادث کدام است؟
دهقانی در پاسخ به این سوال که اولین قدم برای آماده شدن در مواجهه با حوادث و بلایا چیست؟ می‌گوید: «اولین کار این است که خطرات تهدیدکننده جامعه را شناسایی کنیم و بپرسیم که آیا جامعه مستعد سیل، گردباد، زلزله و… است؟ همچنین نقشه خطر محلی، منطقه‌ای و ملی باید تهیه شود تا بر اساس آن تهدیدات مشخص شود؛ لذا این نقشه خطر علاوه بر ارتقا آگاهی و آمادگی عمومی، راهکارهای عملیاتی همچون عدم خریداری خانه در مناطق مستعد سیل و طوفان را ارائه می‌دهد. گام بعدی هوشیار بودن عموم مردم به‌خصوص در دریافت پیام‌های هشداری است که توسط مدیران بحران و شهری صادر می‌شود. گاهی این پیام‌ها در راستای پناه‌گیری و گاهی تخلیه منزل و یا حتی شهر محل زندگی است؛ بنابراین خانواده‌ها باید قبل از بروز حوادث و بلایا خود را آماده کنند زیرا وقتی زمان تخلیه خانه فرامی‌رسد ممکن است برای جمع‌آوری حتی اولیه‌ترین مایحتاج دیر شده باشد؛ لذا فرد باید لوازم مورد نیاز را آماده کرده و در دسترس قرار دهد تا در صورت نیاز به تخلیه منزل، در کمترین فرصت این کار انجام شود.» او با اشاره به ضرورت وجود کیف نجات در منزل، خودرو و محل کار، اضافه می‌کند: «همچنین کیف نجات باید شامل غذای فاسد نشدنی، آب، چراغ‌قوه، رادیو با باتری، باتری‌های اضافی، شمع، برق کمکی، پتو، جعبه کمک‌های اولیه، داروها، ژنراتور و پول باشد.»
دهقانی می‌افزاید: «اعضای خانواده باید نزدیک‌ترین پناهگاه ایمن نزدیک محل زندگی خود را که توسط مدیریت بحران شهرداری فراهم شده، شناسایی کرده و مسیرهای رسیدن به آن را بدانند و همگی پس از وقوع حادثه یا بحران در آنجا پناه بگیرند. از سوی دیگر در زمان وقوع حوادث و بلایا ممکن است اعضا خانواده در جاهای مختلف ازجمله منزل تا مدرسه و محل کار باشند؛ بنابراین همه شهروندان باید آموزش‌های آمادگی در برابر بلایا را بگذرانند. حتی در منزل هم والدین باید فرزندان خود را آماده کنند و با همدیگر آمادگی در برابر بلایا، آماده‌سازی کیف نجات، پناه‌گیری و… را تمرین کنند. این نکته هم قابل‌تامل است که بر اساس استانداردهای جهانی شهروندان باید مسئول آمادگی خود باشند و مطالعات جهانی نشان می‌دهد که حتی آموزش‌ها از 5 سالگی قابل‌ارائه به کودکان است.»
راهکار مقابله با بحران سیل
در ادامه گفت‌وگو به موضوع سیل که این روزها بحث داغ مطبوعات و خبرگزاری‌هاست پرداختیم و راهکارهای مقابله با این چالش را بررسی کردیم. دهقانی می‌گوید: «در هنگام وقوع سیل مردم باید گوش‌به‌زنگ باشند و اخبار رادیو و رسانه‌ها را پیگیری کنند تا در صورت هشدار و دستور تخلیه، بلافاصله محل را ترک کنند. همچنین در هنگام وقوع سیل باید از جویبارها، رودخانه‌ها، کانال خالی فاضلاب، تنگه‌ها و غیره حتی اگر آرام باشند دور کرد چون امکان طغیان وجود دارد. علاوه بر این در هنگام وقوع سیل در جریان آن نباید راه رفت و یا از سیلاب رد شد زیرا احتمال دارد در تماس با خطوط نیروی برق سیل دارای جریان برق باشد و دچار برق‌گرفتگی شوند.»
این کارشناس سلامت در بلایا و فوریتها می‌افزاید: «شهروندان در صورت هشدار وقوع سیل به‌سرعت باید منزل را ترک و گاز، برق و آب را قطع کنند و به ارتفاعات بروند. همچنین باید در محل‌هایی پناه بگیرند که دور از رودخانه، نهر و جویبار باشد و توجه داشته باشند که در هنگام وقوع سیل درختان محلی امن برای بالا رفتن و پناه گرفتن نیست. همچنین در بیشتر مواقع افراد سعی می‌کنند از خودرو‌ها به‌عنوان جان‌پناه استفاده کنند درحالی‌که ارتفاع ١۵ سانتی‌متری آب می‌تواند به کف ماشین برسد و کنترل آن را مختل کند و حتی باعث توقف حرکت آن شود. ازاین‌رو پناه‌گیری در خودرو در زمان بروز سیل را باید فراموش کرد.»
دهقانی درباره اقدامات لازم پس از پایان سیل می‌گوید: «پس از پایان سیل و تایید امنیت منطقه، افراد می‌توانند به خانه برگردند ولی پس از بازگشت به خانه باید وسایلی را که در اثر سیل خیس شده و به گل‌ولای آغشته شده تمیز و ضدعفونی و لوازم برقی را قبل از استفاده کنترل و خشک کنند. همچنین مواد غذایی آلوده به گل باید دور ریخته شود و حتماً در جریان پاک‌سازی منزل چکمه و دستکش باید پوشید و مراقب گزندگان و جوندگان بود.»
او می‌افزاید: «برای حفظ سلامتی و به جهت احتمال آلودگی مواد غذایی باید از غذا‌های کنسرو شده و آب‌معدنی یا از آب جوشیده سرد شده استفاده کرد؛ زیرا پس از وقوع سیل احتمال شیوع بیماری‌های عفونی مانند عفونت‌های دستگاه گوارش از انواع میکروب و ویروس‌ها نیز وجود دارد که باید مراقبت‌های بهداشتی فردی و عمومی و بهداشت آب و غذا به عمل آید و دست‌ها را مرتب با آب و صابون شست.»
دهقانی توصیه‌هایی هم برای خانواده‌ها داشت و عنوان کرد: «آشنایی اعضای خانواده با نقاط ایمن منزل، محل کار و مدرسه؛ نحوه پناه‌گیری در حوادث مختلف همچون زلزله و سیل و …، ایمن‌سازی غیرسازه‌ای منزل، محل کار و مدرسه، تهیه کیف نجات برای منزل و داخل خودرو و تمرین مداوم نحوه پناه‌گیری ازجمله اقداماتی است که می‌تواند منجر به آمادگی تک‌تک افراد خانواده در بلایا و حوادث شود و عوارض ناشی از این رویدادها را کاهش دهد.»
نقش رسانه و شبکه‌های اجتماعی در آموزش افراد
او در ادامه مصاحبه به نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در آموزش افراد پرداخته و می‌گوید: «باید از رسانه‌های مختلف با توجه به فرهنگ جامعه و ضریب نفوذ آنها در خانواده‌ها و گروه‌های سنی استفاده کرد. برای مثال مطالعه‌ای در زمان همه‌گیری کرونا نشان داد که میزان استفاده از اینترنت در زمان شیوع 20درصد افزایش یافته که عمدتاً برای دستیابی به اطلاعات به‌روز بهداشتی در شبکه‌های اجتماعی بود و بیش از 70 درصد مخاطبان از این شبکه‌ها برای دستیابی به اطلاعات بهداشتی استفاده کرده بودند. همچنین سادگی دسترسی به اطلاعات از طریق شبکه‌های اجتماعی، قرنطینه خانگی و کاهش ارتباط رودررو نیز منجر به استفاده گسترده از این شبکه‌ها در دستیابی به اطلاعات شده بود.»
دهقانی در پایان می‌گوید: «این نتایج می‌تواند در برنامه‌ریزی کشور برای استفاده از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مورد وثوق جامعه برای توزیع و انتشار محتواهای آموزشی عمومی مورد توجه قرار گیرد. همچنین استفاده از سایر روش‌های اطلاع‌رسانی و آموزشی مانند ویدیو، پوستر، پمفلت‌های آموزشی، بازی‌های کامپیوتری، بازی‌ها، نقاشی، پازل‌ها برای گروه‌های کودکان و نوجوانان، تمرینات عملیاتی در منزل، محل کار و مدرسه، بازدید از مراکز مدیریت بحران و پایش خطر بلایا نیز برای ارتقا دانش و آمادگی عمومی پیشنهاد می‌شود که در این زمینه جهت ارتقا اثربخشی آموزش‌ها نیاز به عزم ملی و برنامه‌ریزی کلان است.»
مطالب زیر را حتما مطالعه کنید
حوادث ترافیکی دومین عامل مرگومیر در ایران
چطور چهارشنبه سوری را بیخطر بگذرانیم
نقش هوش مصنوعی و اینترنت اشیاء در کاهش آثار بلایای طبیعی
حلقه مفقود ایمنی در بیمارستانها/ رعایت نکردن قوانین یا کمکاری در آزمونهای تاب‌آوری
سیلهای تابستانی چطور همهچیز را ویران می‌کنند
دیدگاهتان را بنویسید