به مناسبت هجدهمین سالروز زلزله بم: آمادگی در برابر حوادث و بلایا، فعالیت جمعی و اثرگذار

سالروز زلزله بم

زلزله بم هشتمین حادثه پرتلفات از سال 2000 تا 2019 در دنیا با 26716 کشته ( به گزارش EM-DAT) محسوب می شود. داستان زلزله‌ی بم آن‌قدر غم‌انگیز است که امروز پس از گذشت هجده سال از آن، درد و رنج آن همچنان احساس می‌شود. پیش‌لرزه‌های آخر در بم در حدود ساعت‌های ۲۲:۰۰ و ۲۲:۳۰ شب قبل از زلزله اصلی و همچنین ساعت ۴:۴۰ بامداد یعنی حدود ۴۵ دقیقه قبل از رخداد لرزه اصلی باقدرت کم رخ داد که به عنوان آخرین هشدارها محسوب می‌شدند اما تعداد بسیار کمی از مردم این هشدارها را جدی گرفته و به بیرون خانه‌های خود رفتند.
سرمای هوا حدود منفی ۹ درجه، جدی نگرفتن پیش لرزه‌ها، توجه نکردن به پیش‌لرزه‌های زلزله توسط مسئولان محلی، استانی و کشوری در دستگاه‌های اجرایی، پژوهشی و ستادی و ضعف موجود در شبکه لرزه‌سنجی در منطقه جنوب‌شرقی کشور، عدم اطلاع رسانی مناسب جهت تخلیه منازل، خواب بودن افراد باعث از دست رفتن یک سوم جمعیت شهر بم در ساعت ۵:۲۶ دقیقه‌ی بامداد جمعه پنجم دی‌ماه ۱۳۸۲ با زمین‌لرزه‌ای به‌شدت ۶/۶ ریشتر و به مدت دوازده ثانیه در شهر بم و با منشا گسل بم بود.
البته عوامل دیگری همچون نوع سازه های مسکونی نیز منجر به افزایش تعداد کشته ها در این حادثه بود. به علت خشتی بودن بسیاری از خانه ها و تخریب آنها و همچنین تخریب دیوارهای پرکننده در دیگر انواع ساختمانها احتمالا شمار زیادی از مردم به علت خفگی ناشی از گرد و غبار حاصل از آوار فوت شدند. بیشتر کشته های شهر بم و نقاط اطراف مربوط به ساختمانهای قدیمی و خشت وگلی و آجری است. بر اساس برآورد صورت‌گرفته که بیش از ٩٠درصد کشته ها مربوط به چنین ساختمان‌هایی است که بطور کامل تخریب شده اند.
تحلیل درس آموخته ها و اسناد موجود در خصوص زلزله بم نشان می دهد که آمادگی مردم و سازمان ها برای مواجهه با این رویداد بسیار پایین بوده است. در زمان وقوع زلزله یا اغلب افراد خواب بوده یا با احساس لرزش زمین دچار رعب و وحشت شدند و متاسفانه به دلیل عدم آموزش پیش از بحران و عدم آمادگی کافی نتوانسته اند پناهگیری مناسبی انجام دهند و یا اصلاً روش‌ها و مکان‌های پناهگیری را بلد نبودند و یا در حین فرار به سمت درب خروج دچار لغزش شده و به زمین خورده و متاسفانه زیر آوار مانده‌اند، به همین خاطر تعداد تلفات انسانی زیاد بوده است.
از ساعات اولیه، بازماندگان و دستگاههای اجرایی امدادی و خدماتی مستقر در محل حادثه، به طور خودکار و با امکانات بسیار بسیار اندک جهت امداد رسانی وارد عمل شده بودند، اما بعلت عدم آمادگی و امکانات کافی و حجم زیاد تقاضاها، اقدامات انجام گرفته هر چند که بسیار موثر بود ولی پاسخگوی کمک رسانی در زلزله‌ مهیبی همچون زلزله بم نبوده است.
آمادگی در برابر حوادث و بلایا یکی از ارکان مهم چرخه کاهش بلایاست که ابعاد گوناگونی دارد. آمادگی شامل فعالیت ها و اقداماتی است که پیشاپیش برای اطمینان از پاسخ موثر به آثار سوء مخاطره ها انجام می گیرد. استقرار سامانه ی هشدار اولیه، تدوین برنامه آمادگی، آموزش و تمرین از ابعاد این مرحله هستند. چهارچوب آمادگی در بلایا شامل 9 عضو ارزیابی آسیب پذیری، برنامه ریزی، ساختار سازمانی، سیستم های اطلاعاتی، پایگاه منابع، سیستم های هشداردهنده، نظام های واکنش، آموزش عمومی و تمرین و مانور در گروه های ارائه دهنده خدمات سلامت است.
تخریب محل های کلیدی مانند شهرداری ، آتش نشانی ، بیمارستانها، مراکز درمانی و مراکز نیروی انتظامی در زلزله بم باعث سردرگمی و عدم هماهنگی مناسب شد، بنابراین ارزیابی دوره ای آسیب پذیری سازه ای، غیرسازه ای و عملکردی در مراکز بهداشتی درمانی پیش از وقوع بحران و انجام اقدامات اصلاحی از جمله نوسازی به همراه مقاوم سازی، میزان آمادگی نظام سلامت را در پاسخ مناسب در زمانی که نیاز به این خدمات افزایش می یابد، ارتقا می دهد. همچنین آموزش عمومی در زمینه ارزیابی ایمنی سازه های مسکونی و اداری و مدارس و اقداماتی همچون ایمن سازی غیرسازه ای به خصوص در زلزله به عنوان یکی از حوادث پر رخداد در ایران، نحوه پناه گیری، تهیه کیف نجات، آشنایی با نقاط ایمن منزل و محل کار، طراحی نقشه خطر، توجه به هشدارهای سازمان های ذینفع، افزایش مشارکت اجتماعی در پاسخ به بلایا از دیگر اقداماتی است که منجر به ارتقا آمادگی عمومی در بحران ها خواهد شد.
نداشتن اطلاع دقیق از مرکز زلزله و ابعاد آن تا ساعت‌ها بعد از زلزله بم عملیات نجات را با کندی مواجه کرد، بنابراین راه اندازی، استقرار و آمادگی سیستم های اطلاعاتی، ارتباطی و هشدار سریع توسط سازمان های ذینفع باید مورد توجه شدید مسئولان قرارگیرد. سامانه یکپارچه و قابل دسترس توسط تمامی سازمان‌ها منجر به کاهش همپوشانی و موازی کاری و هدررفت منابع خواهد شد که امروزه پس از 18 سال از این حادثه همچنان به عنوان یکی از چالش های اطلاعاتی ارتباطی سازمان‌های ارائه دهنده خدمت در حوادث و بلایا مطرح می شود.
یکی دیگر از چالش های زلزله بم تعداد افراد کم محلی باقی مانده در منطقه زلزله زده و عدم آشنایی آنها با امداد و نجات و نداشتن ابزارها و تجهیزات لازم بود. همچنان عدم توجه به مقوله ی مهم لزوم جامعه محوربودن مدیریت بحران و لزوم تقویت توان جوامع با آموزش های صحیح و گسترده و استفاده از ظرفیت کنشگران محلی جز چالش های مدیریت حوادث و بلایا می باشد و باید مشارکت مردمی را با ارتباط خطر صحیح و پیش از بحران تقویت کرد.
کافی نبودن نیروهای امدادی آموزش دیده در ساعات اولیه پس از وقوع زلزله و از سوی دیگر حضور افراد آموزش ندیده در منطقه و شرکت در عملیات جست و جو و نجات،باعث آسیب دیدگی بیشتر مصدومین و تشدید عوارض ثانویه زلزله در بم شد. توزیع نیروی انسانی بر اساس وسعت و جمعیت و خطرات تهدید کننده منطقه، طراحی برنامه پاسخ، تدوین شرح وظایف افراد دخیل در ارائه خدمت و آموزش مناسب و موثر و اثربخش و انجام تمرین و مانور ادواری به ارتقا آمادگی سازمان ها در پاسخ به حوادث و بلایا کمک کننده خواهد بود.
به عنوان یک اصل مهم آمادگی سازمان های دخیل در ارائه خدمات در حوادث و بلایا، منجر به پاسخ موثر در زمان رخداد این حوادث شده و علاوه بر ادامه حیات سازمانی، به کاهش عوارض جانی، مالی، اجتماعی و حتی سیاسی ناشی از بحران ها کمک خواهد کرد.

آرزو دهقانی – سلامت در بلایا و فوریتها